Kahramanmaraş'ta meydana gelen 7.7 ve 7.6 büyüklüğünde yaşanan iki depremin ardından başta Malatya, Gaziantep Diyarbakır, Adıyaman olmak üzere 10 il etkilendi. Yaşanan depremin ardından bazı terimler de gündeme geldi. Bunlardan biri de deprem izolatörü oldu. Peki, deprem izolatörü nedir, ne işe yarar? İşte merak edilenler...
DEPREM İZOLATÖR SONRADAN TAKILIR MI?
Mevcut binaya sismik izolatör takmak mümkündür ve ülkemizde de birçok örneği vardır. Mevcut binaya deprem izolatörü takarken öncelikle kolonlar hirdolik krikolar yardımıyla askıya alınır.SİSMİK İZOLATÖR FİYATLARI 2023Yurt dışından sağlanan izolatörün tanesi ortalama en az 6.000 dolar dolaylarındadır. Yapıdaki kat, kolon adedi, deprem bölgesi, zemin özellikleri gibi etkenler de fiyatın artmasına neden olur. 4 daire toplam 5 katlı bir bina için ortalama 40 taşıyıcı kullanılıyor. Binaya maliyeti ise, 4 milyon 560 bin TL olarak hesaplanıyor.
Sarsıntıyı SönümlemeSismik İzolasyon Sistemi, üst yapıya aktarılan zemin sarsıntısını kontrol altında tutarak binada yaşayanları, yapıyı, yapının işlevselliğini, yapı içerisindeki ve çevresindeki yaşanabilir alanı eksiksiz muhafaza eder.
Sismik izolatörler deprem enerjisini sönümler.
Deprem anında en yüksek güvenlik seviyesini sağlar.
Mobilyaların ve armatürlerin düşmesi sebebiyle
oluşabilecek ikincil afet risklerini azaltır.
Yapısal sistemin hasar görmesini tamamen engeller.
Sismik izolasyonlu temel sistemi, deprem etkileriyle oluşan kuvvetleri üst yapıya, sabit temelli bir sisteme göre yaklaşık ~%70 oranında daha az iletir.
Geleneksel sistemlerin öncelikli amacı deprem sonrası can güvenliğinin sağlanmasıdır. Güncel deprem yönetmelikleri yapılarda deprem sırasında oluşabilecek hasarın tamamen önlenmesini hedeflememektedir. Amaç can güvenliğidir, son deprem yönetmeliğine göre yapılan yapılar, oluşabilecek büyük depremlerde hafif ya da orta hasar alabilir. Oluşabilecek hasar ve fonksiyonelliğin kaybı, özellikle kritik yapılarda olmak üzere tüm yapı tiplerinde önem arz etmektedir. Sismik izolatör teknolojisinin 5 temel faydası bulunmaktadır. Bunlar:
Sıfır Hasar (Yüksek can güvenliği ve «0» sıfır yapısal hasar)
Operasyonel Devamlılık (Şiddetli depremlerden sonra bile hemen kullanım)
Sürdürülebilirlik (Hemen kullanım sayesinde iş kaybının önlenmesi)
Tam Koruma (Yapının değerli eşya ve cihaz içeriğine etkin koruma)
Ekonomik (Yeniden inşaat ya da onarım maliyetlerine gerek kalmaması)
Maliyet/Mülk Değeri
Toplamda, sismik izolasyonun genel inşaat maliyetini yüzde olarak küçük bir miktar artırdığı söylenebilir. Bununla birlikte, toplam inşaat maliyeti, sadece başlangıç imalat maliyeti değildir. Toplam maliyet, deprem sırasındaki emniyet, yaşanabilirlik, mülkün güvenliğinin sağlanması gibi genel işletme maliyetlerini kapsayan ömür maliyeti olarak ele alındığında, sismik izolasyonlu binanın mali avantajları daha açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Bina emniyetinin, mülkün değeri üzerinde oldukça büyük bir etkisi vardır ve sismik izolasyonlu binaların mülk değeri son zamanlarda tüm dünyada hızla artmaktadır.
SİSMİK İZOLATÖR NEDİR?
Deprem izolatörü olarak da adlandırılan sismik izolatör; yapılara gelen deprem kaynaklı etkileri azaltarak yapıların orta şiddetli depremlerdeki hasarının önlenmesi ve çok şiddetli depremlerdeki hasarının da çok küçük boyutlara indirilmesine yarayan araçlardır.
Sismik izolatörler yapıyı iki parçaya ayırarak deprem gibi dinamik yüklerin üst yapıya daha az oranda iletilmesini sağlar. Sismik izolatörlerde kullanılan malzemeler düşey yönde rijit(düşük deformasyon gösteren), yatay yönlerde ise esnek davranış gösterir. Çeşitli araştırmalar sismik izloasyonların, deprem kuvvetlerini 3 kat kadar azalttığını göstermektedir. Aşağıdaki şekilde gerçek bir deprem kaydı altında sismik izolatörlü ve izolatörsüz yapıların davranışlar gösterilmektedir.
Soldaki sabit tabanlı – izolatörsüz yapılar şekilden de görüldüğü üzere deprem etkisiyle büyük ve gittikçe artan yer değiştirmelere maruz kalırken izolatörlü diğer iki yapıda daha küçük ve yapı boyunca birbirine daha yakın yerdeğiştirmeler meydana gelmektedir. Ayrıca sismik izolatörlerin bünyesinde bulunan sönümleyici malzemeler yapıya etkiyen deprem enerjisinin büyük bölümünü sönümlemekte ve üst yapıda oluşacak hasarları engellemektedir. Sismik izolasyonsuz yapılarda ise bu şekilde ayrı bir sönümleme mekanizması bulunmadığından deprem enerjisinin büyük bölümü yapı hareketi sırasında meydana gelen hasarlar tarafından karşılanmaktadır.
Deprem esnasında izolatörlü yapıda büyük yer değiştirmeler izolatör seviyesinde olup, katlar arası yer değiştirmeler ve kat ivmeleri çok düşüktür; bina, içinde yaşayanlar ve eşyalar güvenliktedir.
Sismik izolasyonların genel olarak temel seviyesinde yapılması bu sistemleri taban izolasyonu olarak adlandırılmasına neden olmasına karşın izolasyon kolon altında, ortasında veya üstünde gibi farklı bölgelerde uygulanabilmektedir.
Tabandan deprem yalıtım malzemeleri uzun zamandır yaygın olarak kullanılan kontrol elemanlarıdır. Esnek bir tabakayla yapıyı zeminden ayırarak depreme karşı korurlar. Bu malzemeler sayesinde ana yapının periyodu önemli ölçüde artırılarak yer hareketinin ivmesini ve depremden kaynaklı kuvvetin etkisi azaltmış olur.
SİSMİK İZOLATÖR NE İŞE YARAR?
Sismik izolatörlerin işlevi; en basit anlatımla deprem kuvvetinin bu izolatörlerin üzerindeki yapılara etkisini, dolayısıyla da bu sebeple oluşlacak sarsıntıları olabildiğince azaltmaktır. Bu nedenle deprem izolatörlerinin yararları bu ana faydalar doğrultusunda türetilebilir.
Depremin kendisini kontrol edemiyoruz, ancak hareketlerin temelden yukarıdaki yapıya aktarılmasını engelleyerek yapıya yaptığı talebi değiştirebiliyoruz. Bu nedenle, izolasyonu kullanmanın birincil nedeni, deprem etkilerini azaltmaktır. Doğal olarak, izolasyonla ilgili bir maliyet vardır ve bu nedenle, yalnızca faydalar bu maliyeti aştığında kullanımı mantıklıdır. Ve elbette, maliyet fayda oranı, depreme dayanıklılığı sağlamak için alternatif önlemlerden elde edilenden daha çekici olmalıdır.
Sismik izolatörün çalışma prensibini aşağıdaki görselden anlamak daha kolay olacaktır. Önemli yapılarda deprem sarsınıtısı kaynaklı, hizmetlerin duraksaması ya da durması engellenir. Sarsıntı ve dinamik etkilerden zarar alacak hassas cihazların arızalanması, ya da elektrik, sıhhi, gaz tesisatlarının hizmetlere, yapıya ve çevreye vereceği zarar engellenir.
Sismik izolatörler yapıyı kalıcı ve büyük hasarlara karşı korur.
İç ve dış mekanlarda araç, gereç, makina, mobilya gibi eşyaların düşmesi ve devrilmesini engeller ve bu sebeple oluşacak can ve mal hasarlarının önüne geçer.
Sismik izolatörlü binalar büyük depremlerden sonra dahi ayakta kalabilmektedir.
Deprem sonrası, yaraların sarılması ve acil durum işlemlerinin güvenli bir ortamda sürdürülebilmesini sağlar. Aynı zamanda deprem korkusu ve psikolojik travmalara karşı güven hissi verme etkisiyle destek olur.
Yapıda mesnet izolatör-sismik izolatörlerin kullanılmasıyla üst yapıya daha düşük deprem kuvvetlerinin etkimesi sağlanacağından, daha düşük boyutlarda yapı eleman boyutlarına ihtiyaç duyulur. Bu da malzeme ve işçilik giderlerinden tasarruf edilmesi manasına gelmektedir.
Olası bir hasar durumunda, izolatörsüz binalara oranla çok daha düşük boyutta hasarlarla karşılaşılacağından, deprem sonrası onarım ve güçlendirme işlemleri ile bu işlemlerin maliyetleri kısıtlı olacaktır.
Sismik izolatör nedir? Depremde sismik izolatör sistemi nasıl çalışır?Depremin yıktığı Elbistan'da hasar almadan dimdik ayakta kalan Elbistan Devlet Hastanesi'ni yapan firmanın yüksek inşaat mühendisi Ümit Kaçmaz ise Milliyet'e yaptığı açıklamada şunları söyledi:
"Elbistan, Dörtyol ve Battalgazi Devlet hastanelerinin dışında deprem bölgesinde inşa edilen ve sismik izolatör yapımını üstlendiğimiz tüm yapılar hasarsız ayakta duruyor. 2002'den sonra başlayan ancak 2013'den sonra yüz yatak ve üzeri ile birinci ve ikinci derece deprem kuşağındaki hastanelere zorunlu tutulan izolatör cihazları adeta sigorta işlevi görüyor. Sismik izolatörler bodrum ve zemin kat arasındaki kolonların arasına konuyor. Böylelikle depremlerde üst yapıyı zeminden ayırarak, sarsıntının şiddetinden korumuş oluyoruz. İstanbul'daki Başıbüyük Eğitim ve Araştırma Hastanesi inşa edildikten sonra kolonlarını kesip izolatör cihazı koyduk. Plana uygun, mühendislik hizmete alarak inşa edilen yapılara da sonradan izolatör yerleştirilebilir. Bir kolona koyulacak izolatör cihazını maliyeti ortalama 4 bin Euro civarında. Örneğin 20 kolonlu bir konut için 80 bin Euro gibi artı maliyet çıkabiliyor."
