Devalüasyon nedir? sorusunun yanıtı, ekonomiyi yakından takip eden kişiler tarafından merak ediliyor. Sabit kur rejimi uygulayan ülkeler tarafından para politikası aracı olarak kullanılmaktadır. Peki, devalüasyon nedir, ne anlama gelir? Devalüasyon olursa ne olur?
DEVALÜASYON NEDİR?
Devalüasyon, sabit kur sistemlerinde ödemeler dengesi açık veren ülkenin ulusal parasının dış satın alma gücünün, hükümetçe alınan bir kararla düşürülmesidir.
Başka bir deyişle devalüasyon, bir devletin resmi para biriminin diğer ülke dövizleri karşısında değer kaybettirilmesidir.
DEVALÜASYON OLURSA NE OLUR? Devalüasyon, ilgili paraya sabit ülkenin hükümeti veya merkez bankası tarafından kullanılan bir araçtır. Devalüasyon yapmanın en temel sebeplerinden bir tanesi ülkenin ticaret açığını dengelemek için parasının değerini düşürmesidir.
Devalüasyon, para biriminin değerinin düşürülmesi ile ihracatın daha ucuza gelmesi ve küresel ticaret rekabetinde daha avantajlı hale gelmesini sağlamaktır. Bununla beraber, ithalat daha pahalı hale gelir ve yerli hane halkının ithal ürünlere olan talebinin azalması beklenirken, yurt içi üreticinin ürünlerine olan talebin artmasını sağlar.
Devalüasyon her ne kadar olumlu bir para politikası aracı gibi görünse de, negatif etkileri de bulunmaktadır. İthalatı daha pahalı hale getirmek yurtiçindeki üretimi daha az efektif hale getirebilir ya da ihracatın daha ucuz hale gelmesi talebi çok ciddi artırarak enflasyona sebep olabilir.
Bir ülkenin ulusal parası devalüe edildiğinde;
İthalat Pahalılaşır; İthal girdilerin, mal ve hizmetlerin fiyatı devalüasyon oranı kadar yükselir bunun sonucunda ithalat azalmaya başlar.
İhracat Daha Cazip Hale Gelir: İhraç edilen ürünlerin birim fiyatının diğer para birimleri cinsinden ucuzlaması, dış piyasalarda rekabet gücünü artırır ve sonuç olarak ihracat artmaya başlar.
Cari Açık Azalır; İthal girdilere bağımlılığın daha az olduğu ve üretim seviyesinin iç ve dış talebi karşılamaya yeterli düzeyde olduğu durumlarda cari açık küçülmeye başlar.
Enflasyon Yükselir: Ülke ekonomisinin ithal girdilere olan bağımlılığı, yani temel ihtiyaç maddelerinin, yatırım ve ara mallarının toplam ithalat içindeki payı, ithalatın milli gelire oranı ve devalüasyon oranına bağlı olarak enflasyon artar.
Faizler Yükselir; Devalüasyonun etkisiyle artan enflasyonun dizginlenmesi amacıyla faiz oranları artırılır.
Ekonomi Yavaşlar; Faiz oranlarının artmasıyla yükselen kredi maliyetleri, ekonomik faaliyetlerde yavaşlama ve durgunluğa neden olur. Tüketim harcamaları ve yatırımlar kısılır, yatırımcılar sermaye mallarının ithalatının pahalılaşması nedeniyle yeni yatırımlar yapmaktan kaçınır.
Bütçe Açığı Artar; Döviz kurlarındaki artış nedeniyle zorunlu ithal girdilerin maliyetleri ve döviz cinsinden dış borçların geri ödeme maliyetleri artacağı için bütçe açığı büyür.
DEVALÜASYON NEDEN YAPILIR? Cari açığın genellikle yüksek seyrettiği ülkelerde, cari açığın finansmanı için ihracat ve yabancı yatırım ve sermaye girişi gibi yollarla yeterli döviz girişi sağlanamadığı zaman döviz kurları üzerinde yukarı yönde baskı oluşur. Devalüasyon yoluyla, ithalatın pahalılaşması ve döviz çıkışının azalması, ihracatın cazip hale gelerek döviz girişinin artması sağlanarak dış ticaret açığının düşürülmesi ve döviz cinsinden ucuzlayan varlık fiyatlarının yabancı yatırımları ülkeye çekmesi hedeflenir. Bu şekilde devalüasyon neden yapılır sorusunun cevabını açıklamış olduk.
İhracatı Artırmak; Ulusal para biriminin, diğer ülkelerin para birimleri karşısında devalüe edilmesi ihraç ürünlerinin dış piyaslardaki rekabet gücünü artırarak ihracatın artmasına destek sağlar.
Dış Ticaret Açığını Azaltmak; Devalüasyonla ulusal para biriminin diğer paralar karşısındaki satın alma gücü gerilediği için daha pahalı hale gelen ithal ürünlere olan talep daralır. İhracatın artması ve ithalatın azalması dış ticaret açığının azalmasına yol açar.
Dövize Olan Talebi Azaltmak; İthalatın azalması ve ihracatın artmasının yanısıra , ucuzlayan varlık fiyatlarının yabancı sermaye girişini teşvik etmesi sonucunda cari açığın finansmanına bağlı döviz talebi azalır.
Enflasyonu Düşürmek; Finanse edilemeyen cari açığın kur üzerinde yarattığı baskıdan kaynaklanan talep kaynaklı fiyat artışları göreceli olarak dizginlenebilir.
Devalüasyon Nasıl Yapılır?Sabit veya çıpalı kur rejimi uygulayan ülkelerde ulusal para biriminin değeri piyasa güçleri tarafından değil, ülkelerin hükümetleri tarafından belirlenir ve kontrol edilir. Ülke yönetimi, ulusal paranın yabancı paralar karşındaki resmi değerini, yüksek cari açık ve benzeri gibi çeşitli nedenlerle düşürmeye karar verdiğinde o ülkenin merkez bankası ulusal paranın (genellikle ABD doları veya euro karşısındaki) resmi değerini belirli bir yüzde oranında düşürür ve orada sabitler. Bir sonraki devalüasyona kadar, tüm resmi işlemlerde, ülkenin merkez bankası tarafından ilan edilen yeni parite esas alınır.
TÜRKİYE'DE DEVALÜASYON Türkiye'de devalüasyon ne zaman oldu sorusunun cevabına şu şekilde cevap verilebilir: 1923'ten 24 Ocak 1980 kararlarına kadar sabit döviz kuru rejimi, 1980 - 2001 yılları arasında da müdahaleli kur rejimi uygulandı. 2001 yılında resmi olarak tam dalgalı kur rejimine geçildiğinin açıklanmasına rağmen Türkiye'de tam dalgalı döviz kuru rejimi uygulandığı söylenemez.
TCMB, kurlarda aşırı hareketlerin yaşandığı durumlarda TL'nin değerinin ABD doları ve diğer temel para birimleri karşısında belirli bir aralık içinde dalgalanmasını sağlamak için döviz alım satımı yaparak zaman zaman piyasaya müdahale ediyor.
Türkiye'de, 1923 – 2001 yılları arasında çok sayıda devalüasyon yapıldı. Cumhuriyetin kurulduğu 1923 yılında Dolar/ TL paritesi 0,75 TL idi. Türk Lirası, dolar karşısında ilk kez 1940 yılında %48 oranında devalüe edildi ve Dolar /TL paritesi 1,11 TL'ye yükseldi, Parite daha sonra 1946'da 2,82'ye, 1958 yılında 9 TL'ye, 1970 yılında da 9 TL den 15 TL'ye yükseldi. Devalüasyonlar, izleyen yıllarda daha da sıklaştı. 1980 yılında TL %49 oranında devalüe edildi ve ABD doları /TL paritesi 35 TL'den 70 TL'ye yükseldi. Daha sonra yapılan müdahalelerle ABD doları /TL paritesi 1994 yılında 15.000 TL' den 40.000 TL'ye ve 2001 yılında da 650.000 TL'den 1,5 milyon TL'ye yükseldi.
