Daha eski olan Anfield'ı, Wembley'den daha iyi yapan nedir? Juventus taraftarları neden Delle Alpi'den nefret eder? West Ham taraftarları niye yaklaşık 1 milyar Euro maliyetli yeni stadyumundan mutsuz? Mimarlar ve stadyum tasarım uzmanları bu sorulara bazı cevaplar verdi. (Sam Diss/Guardian)
Londra Stadyumu (West Ham'ın yeni stadyumu) iyi değil. Çok güzel ama ruhu eksik. Britanya'nın 50 yıllık spor tarihindeki en büyük spor organizasyonuna ev sahipliği yaptı, Olimpiyat Oyunları'na. Fakat, Premier Lig stadyumları arasında en kötüsü kabul edilir. Stadyumda bir şeyler yok, boşluklar var, kayıp parçalar mevcut, tribünler ile zemin arasında çok büyük bir aralık var. Stadyumun problemleri sadece fiziksel değil, aynı zamanda psikolojik. Burası bir futbol stadyumu hissi vermiyor, çünkü değil. İnsan merak ediyor. Bir stadyumu ne muhteşem bir futbol stadyumu haline getirir?
Tribünler, kendi kimliklerini takıma verirler. Stadyumun karakteri, kapasitesinden ya da teknolojik olarak ne derece ileri olduğundan daha önemlidir. Bunu görünce anlar ve hissedersiniz. Sadece fiziksel değil tarihsel bir durum da vardır. Mimarlık Fakültesi'nde profesör olan Murray Fraser, "Liverpool, gerçekten bir stadyuma karakterini veren kulüplerden biridir. Anfield'a gidince buranın, oradaki insanlar için bir nevi kilise olduğunu görebilirsiniz. Çok yakınındaki evlerde oturmak bile değerli. Her gün o stadyumu görebilmek, sabah evden çıktığınızda görmek, akşam eve dönerken görmek. Her gün Anfield etrafında olabilmek, o insanlar için çok değerli bir şey. Bu da bir yapıya karakter yüklüyor." yorumunu yaptı.
İngiltere'de birçok stadyum böyledir. Burnley'nin evi Turf Moor hala tarihseldir, gelenekseldir. Turf Moor'un çok yakınında, Old Trafford vardır. Kırmızı tuğlalı evleri geçtikten sonra Old Trafford'u görürsünüz. Hem globaldir, hem geleneksel.
Celtic Park, evrenselliği simgeler. Rakibi Rangers'ın evi Ibrox ise Britanyalıdır.
Dortmund'un efsanevi Sarı Duvar'ı gökyüzüne kadar uzar ve rakip kaleci adeta sonu gelmeyen bir tribün önünde mücadele eder.
Boca'nın evi La Bombonera'nın sıradışı bir mimarisi vardır ve stadyumun ortasındaysanız bir operada olduğunuzu düşünürsünüz. Atmosferi benzersizdir.
Yeni bir stadyum yapmak zannedildiğinden daha zor. Fiziksel özelliklere göre bir stadyum inşa etmek büyük bir hatadır. Taraftarların sevdiği şeyleri de göz önünde bulundurmak zorundasınız. O takımı tutanların kültürünü ve aidiyetlerini stadyuma aktarmalısınız. Cardiff'teki ünlü ve ilk kapanabilir çatılı stadyum olan Millenium'un ve şimdi Tottenham'ın yeni stadyumunun mimarı olan Christopher Lee, "Stadyumu tasarlama sürecine geçtiğpimiz zaman, kulübün DNA'sını araştırırız. Doğu Londra için veya Kuzey Meksika için stadyum yapmak birbirinden farklı şeyler. Gelenekleri, nüansları, alışkanlıkları bilmek gerekiyor. Bir taraftar için kimlik, aidiyet önemlidir. Bazen, yeni bir stadyumla bu kimlik kaybolur." dedi.
Tottenham'ın yeni stadyumunu yaparken White Hart Lane'den bazı özellikleri aktardıklarını söyleyen Christopher Lee, "Güney ve Kuzey tribününde oturanlar, eski stadyumla fark bulamayacaklar. Biraz modernize ettik, koltukları rahatlattık ancak kimliği koruduk. 70'lerde, 80'lerde ne hissediyorlarsa aynı şeyi hissecekler. Eskiden stadyum yapmak mühendislerin işiydi. Köprü yapanlar, stadyum yaparlardı. Şimdi, işler çok zorlaştı." yorumunu yaptı.
Artık kolaycılık yok. Muhteşem stadyumlar yenilenirken taraftarların görüşleri ilk sırada yer alıyor. Olimpiyatlara ev sahipliği yapabilecek bir stadyum sevilmiyor. West Ham, bu problemi yaşıyor. Juventus taraftarları, Olimpik bir stadyum olan Stadio delle Alpi'den nefret ederlerdi.
Stadio delle Alpi'de hiçbir zaman atletizm yarışmaları yapılmadı. Stadyum, Torino'nun çok dışındaydı. 67 bin koltukluydu. Fakat, Sampdoria ile 2001/02 sezonunda oynanan bir kupa maçına sadece 237 taraftar gelmişti. 2008'de sevinç içerisinde yıkıldı. 18 yıl boyunca nefret edilen bir yer oldu, ev değil.
Estadio Municipal de Braga, Kuzeybatı Portekiz'de, Castro Dağı'nın yanındadız. 2 güzel tribün vardır. Bir tarafta kayaları görürsünüz. Bragalı insanlar, bu manzaraya alışkındır ve stadyum bu nedenle ev gibi hissettirir.
Bari'nin efsanevi stadyumu Stadio San Nicola tam bir klasiktir. 26 tane birbirinden bağımsız tribün bloğu vardır. Amfitiyatro gibidir. Buna benzer bir stadyum daha bulamazsınız. Adriyatik Denizi'nden gelen hava, güneş ve rüzgar stadyuma dolar.
Münih'teki Allianz Arena. İsviçreli firma Herzog & de Meuron tarafından tasarlandı. Ana konsept çok açıktı. Takımı simgeleyen, kültürü devam ettiren bir yapı inşa etmek istediler ve Münih'in katedrali ortaya çıktı. Firmadan bir mimar, "Basit bir fikirle Allianz Arena'yı inşa ettik. Bari'nin stadyumu amfiyatrodur ve çok güzel bir sadelik barındırır. Bayern'in stadyumu ise modern bir katedraldir. Şehrin genel mimarisine uygundur. Bence, modern mimarinin en güzel örneklerinden biridir." dedi.
Herzog & de Meuron, Chelsea'nin yeni stadyumunu da tasarladı. Stadyumu 264 adet heykelsi tuğla sütunun üstüne inşa etmeye karar verdiler. Bu tasarım, Londra'nın tarihi, geleneksel ve tüm dünyaya verdiği imajın bir yansıması olacaktı.
"Arsenal, 1908'den beri Highbury'deydi." diyerek sözlerine başlayan stadyum mimarı Christopher Lee, "Çok sevilen bir stadyumdu, çok güzel bir havası vardı. Archibald Leitch tarafından tasarlanmıştı. Doğu tribünü, art deco (Editör notu: Fransa menşeli sanat akımı. Art nouveau'nun hemen ardından gelen bu akım, ondan farklı olarak el emeğine değil, sanayiye dayalıdır. Desenleri geometriktir. Art nouveau'da olduğu gibi gotik süsleme öğelerinden yararlanılır. Ankara Tren Garı, Empire State Binası, Helsinki garı, en önemli örnekleri kabul edilir.) örneğidir. Mahallemin stadyumuydu, inanılmaz bir binaydı. Onun etrafında çok zaman geçirdik. Emirates yapılırken, taraftarlar yadırgamasın diye art deco'ya öykünerek yapıldı. Kulüp de köklerine bağlı olmak için böyle istedi." ifadelerini kullandı.
İngiliz gazeteci Owen Pritchard, en ruhsuz stadyumların, bir kulübe ait olmayan ve sadece milli maçların oynandığı stadyumlar olduğunu savunuyor: "Millenium Stadium, Cardiff'in ortasında bir ucubedir. Bir anda yok olsa hiçbir Cardiffli bunu umursamaz, özlemez. Wembley, bir işletmedir, stadyum değil. Bir tür iş modelidir. Federasyon, "Futbolun Evi" diyor ama değil. Orası bir alışveriş merkezidir, stadyum değil."
